Polski
English
Deutsch
Klonowanie organizmów
W wielu filmach czy książkach futurystycznych, w których technologia jest na bardzo wysokim poziomie, pojawia się motyw klonowania przedmiotów, zwierząt, ludzi, organów. Czy jest to w ogóle możliwe, czy to tylko wymysł wizjonerów?
Z punktu widzenia biologii klonowanie to tworzenie identycznych lub prawie identycznych kopii danego organizmu. Naturalnymi klonami są np. kolonie bakterii i organizmów jednokomórkowych, sadzonki roślin lub bliźnięta. Najbardziej powszechną metodą klonowania sztucznego jest transplantacja jądra komórkowego, czyli zastąpienie jądra komórki jajowej jednego osobnika jądrem komórki somatycznej drugiego. Po takim przeszczepie komórkę poddaje się szokowi elektrycznemu, żeby zaczęła się dzielić. Wszystko odbywa się poza organizmem, więc zarodek musi zostać wszczepiony do macicy matki zastępczej.
Pierwsze próby klonowana zwierząt były podejmowane na przełomie XIX i XX w. Polegały one na dzieleniu zarodka składającego się z 2-8 komórek. Niestety, uzyskane w ten sposób zarodki bliźniacze wykazywały dużą śmiertelność. W 1928 roku Hans Spemann zaproponował zastąpienie jądra komórki jajowej jądrem innej komórki i wyhodowanie z takiego jaja zarodka. Po wielu próbach i eksperymentach w 1996 r. udało się sklonować pierwszego ssaka z komórki pobranej od dorosłego osobnika – owcę Dolly. Następnie już z powodzeniem klonowano także inne zwierzęta.
Klonowanie daje szansę na przywrócenie gatunków, które wymarły dawno temu, pod warunkiem, że zostało zachowane ich DNA. Udało się to w przypadku jednego z podgatunków koziorożca pirenejskiego bucardo. Matkami zastępczymi zostały kozy. Zarodki wszczepiono 208 kozom, z czego u 7 rozwinęła się ciąża, ale tylko jedna urodziła jagnię bucardo. Nowo narodzone zwierzę zmarło krótko po narodzinach z powodu defektu płuc. Klonowanie daje także szansę na utrzymanie gatunków zagrożonych wyginięciem lub takich, które rozmnażają się bardzo wolno. Dzięki temu udało się zrekonstruować stado liczące kilkanaście sztuk. Odtworzono również gatunek nubijskiego kota pustynnego, a otrzymane osobniki są zdolne do rozrodu. Problemem jest pobranie komórki jajowej, ponieważ niektóre zwierzęta trzeba do tego uśpić, a to może skończyć dla nich tragicznie. Jednakże takie rozwiązanie grozi wystąpieniem jednolitości genetycznej. Klony mają też tendencję do nadmiernego rozrostu, otyłości, uszkodzeń wątroby i układu immunologicznego. Również ich żywotność jest znacznie mniejsza.
Dodatkowo jest to nadzieja dla bezpłodnych par. W przypadku, gdy niepłodny jest mężczyzna, kobietę przygotowuje się hormonalnie na przyjęcie kilku komórek jajowych. Następnie metodą in vitro wszczepia się jądra z męskich komórek somatycznych do jajeczek i takie podaje się partnerce. Jeśli problem dotyczy obojga, potrzebna jest dawczyni żeńskich komórek rozrodczych. Zapładnia się je jądrem komórki somatycznej jednego z rodziców. Metody te są kosztowne, mogą też wpływać negatywnie na stan psychiczny i fizyczny, ponieważ terapia hormonalna wpływa na całe ciało kobiety. Najczęściej zdarza się, że sztuczne zapłodnienie trzeba przeprowadzać kilkukrotnie, bo zarodki są odrzucane lub obumierają.
Pod względem technicznym klonowanie terapeutyczne jest bardzo zbliżone do klonowania reprodukcyjnego, przynajmniej w początkowej fazie. Tak jak w poprzednim przypadku do komórki jajowej bez materiału genetycznego wprowadza się jądro komórki somatycznej pacjenta i hoduje się taką zygotę przez dwa tygodnie. Po tym czasie otrzymujemy komórki macierzyste, które mogą zastąpić każdy rodzaj komórek. Dzięki temu medycyna ma możliwość rozwoju i leczenia skomplikowanych chorób, które dotychczas były pod wielkim znakiem zapytania. Wystarczy pomyśleć o sztucznie wyhodowanych organach. Nie trzeba by się martwić, że przeszczep zostanie odrzucony, bo przecież posiadałby dokładnie ten sam materiał genetyczny co biorca. Na razie wszystko jest w fazie badań, ale taka możliwość przyniosłaby wiele korzyści. Chorzy czekają na organy przez wiele lat, listy oczekujących też są długie i duża część pacjentów nie dożywa do swojej operacji.
Pomimo obiecujących wyników badan cały czas trwa spór o klonowanie, w szczególności ludzi, czyli m.in. przez sztuczne zapłodnienie. Największym przeciwnikiem tej metody jest Kościół katolicki, który uważa, że możliwość decydowania o ludzkim życiu na poziomie embrionalnym będzie przyczyną bólu, cierpienia i śmierci. Z kolei dla naukowców jest to niewykorzystany potencjał, który mógłby wiele zmienić. Szansa na szczęście bezpłodnych par jest na wyciągnięcie ręki. Obie strony zgadzają się jednak co do klonowania osób zmarłych – że jest to po prostu nieetyczne. Taka osoba może i wyglądałaby tak samo (oczywiście po czasie, bo musiałaby zostać sklonowana od zarodka), ale psychika i osobowość na pewno znacznie by się różniły.
Niechęć Kościoła powoduje również fakt, że po pewnym czasie zarodki, które nie zostaną wykorzystane, będą poddane utylizacji, a według dogmatów dwie połączone komórki rozrodcze to już człowiek. Firmy farmaceutyczne również są przeciwne klonowaniu, bo wtedy niektóre leki np. takie, które podaje się po przeszczepie, przestałyby być potrzebne, a to prowadziłoby do zmniejszenia ich zarobków.
Trudno ocenić, czy klonowanie organizmów jest dobre czy złe, nie ma jednej dobrej odpowiedzi. Sama dziedzina i w ogóle taka możliwość jest bardzo obiecująca, a to z kolei daje szansę wielu ludziom. Trzeba się zastanowić, czy sztuczne przedłużanie życia i ingerencja w naturę jest normalnym skutkiem rozwoju czy jednak już przesadą. W końcu chodzi o ludzkie życie. Spór na ten temat na pewno nadal pozostanie. Uważam, że każdy sam powinien wyrobić sobie zdanie na ten temat, powołując się na własne normy moralne i etyczne, ale technika i medycyna cały czas się rozwijają, więc skłaniam się do tego, że klonowanie jest naszą przyszłością.
Magdalena Witych
Źródła:
https://www.reo.pl/weronika-kostrzanowska-klonowanie-moralnie-nieoswojone/
http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/klonowanie
https://epodreczniki.pl/a/klonowanie-ssakow/D1DJ7pvRf